នៅលើពិភពលោក សាសនាបានជះឥទ្ធិពលបណ្តាលប្រទេសទាំងអស់ក្នុងសាកលលោកជាពិសេសប្រជាជនដែលស្ទើរគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណះ ទាំងអ្នកក្រ អ្នកមាន ពួកអភិជន មូលធន សក្តិភូមិ ឬក្សត្រ សុទ្ធតែធ្លាប់ទទួលបានមរតកគំនិតពីសាសនាក្នុងការប្រតិបត្តិរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ដូចជាការធ្វើពិធីកម្មសាសនា ឬទំនាក់ទំនងសាសនា និងការិយាល័យធិបតេយ្យនៃការដឹកនាំប្រព័ន្ធរដ្ឋជាដើម។ ជាក់ស្តែងប្រទេសស្ទើរតែទាំងអស់ក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍សុទ្ធសឹងទទួលឥទ្ធិពលពីលំហូរសាសនាខាងក្រៅ យកមកអនុវត្ត។ ឧទាហរណ៍ ដូចជា កម្ពុជា, ថៃ, ឡាវ, វៀតណាម ដែលសុទ្ធតែធ្លាប់ទទួលយកព្រះពុទ្ធសាសនា (ហីនយាន និងមហាយាន) ដើម្បីបន្ថែមលើជំនឿដើមដែលមានស្រាប់សម្រាប់ពលរដ្ឋអ្នកមានជំនឿក្នុងការប្រតិបត្តិ ឬដោយន័យម្យ៉ាងទៀត វាក៏បានក្លាយជាមធ្យោបាយផងដែរ សម្រាប់រដ្ឋអំណាចដើម្បីធ្វើជាយុទ្ធោបករណ៍ សម្រាប់ការឃោសនាក្នុងការដឹកនាំកសាងរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋ។
សាសនាក៏បានក្លាយជាសសរស្តម សម្រាប់ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះក្នុងការដឹកនាំកសាងទស្សនះវិជ្ជា និងការដឹកនាំបង្កើតឲ្យមាននូវចលនានយោបាយជាតិនិយម តស៊ូប្រឆាំងនឹងពួកចក្រពត្តិនិយម ឬពួកអនានិគមជាដើម។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើអង្គអ្នកវិជ្ជាករចោលភ្នែកបន្តស្វែងយល់អំពីគំនិតរបស់ទស្សនៈសង្គមវិទូ យើងនឹងអាចឃើញថាសាសនាក៏ត្រូវបានគេសន្មត់ថាជា“ អាភៀនរបស់មហាជន” ដែលវាមិនមានលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រនោះទេ និយាយឱ្យខ្លីថាវាជាការភ័ន្តច្រឡំ ”សូម្បីតែសង្គមវិទូ កាល់ម៉ាក់ (Karl Mark) ក៏ធ្លាប់រិះគន់សាសនាចំៗដែរថាវាគឺជា “វាគឺជាអាភៀនរបស់ប្រជាជន”។
ជាប្រត្យក្សស្មេរខ្ញុំពុំមែនជាអ្នកប្រវិត្តសាស្រ្តអ្វីនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែស្មេរយល់ឃើញថាការសិក្សាស្វែងយល់អំពីតួនាទីសាសនា ជាពិសេសបញ្ញាវន្តសង្ឃជាមួយនឹងប្រព័ន្ធនយោបាយ វាអាចជួយជាគំនិតត្រិះរិះសម្រាប់យុវជនជាន់ក្រោយដែលនិយមការអានប្រវតិ្តសាស្រ្ត បន្តធ្វើការសិក្សា ឬធ្វើការរិះគន់ដើម្បីបង្កើតនូវសុភវិនិច្ឆ័យគំនិតសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍចំណេះដឹងបន្ថែម ដើម្បីស្វែងយល់ថាហេតុអ្វីបានសាសនា នយោបាយ គំនិតជាតិនិយម មានទំនាក់ទំនងនឹងគ្នា ហើយហេតុអ្វីបានជាលោកសង្ឃមិនអាចកាត់ផ្តាច់ពីនយោបាយ?។
ពីមនោគមវិជ្ជាទៅជាការប្រតិបត្តិ
បន្ទាប់អំពីព្រះពុទ្ធសាសនាបានហូរចូលមកទឹកដីអាស៊ីអាគ្នេយ៍ តាមរយៈប្រព័ន្ធពាណិជ្ជកម្ម អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងកិច្ចការផ្សព្វផ្សាយសាសនា ដោយពួកពាណិជ្ជករឥណ្ឌា ឬធម្មទូត ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏ត្រូវបានទទួលយកដោយពួកអ្នកស្រុក ឬពេលខ្លះក៏ត្រូវបានរដ្ឋអំណាច និយាយដោយចំគឺអង្គព្រះមហាក្សត្រនៃប្រទេសនោះ ទទួលកាន់យកសម្រាប់ជាជំនឿប្រតិបត្តិនឹងការដឹកនាំក្នុងមាគ៌ាណាមួយដែលតម្រូវឲ្យមានតួអង្គសាសនាចូលរួម។ តាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ វាបានបង្ហាញឱ្យយើងដឹងថា នយោបាយការដឹកនាំរដ្ឋនិងសាសនាហាក់បីដូចជាមានទំនាក់ទំនងនឹងគ្នាទៅវិញទៅមកយ៉ាងស្អិតរមួត ប្រៀបបីដូចជាទឹកនិងត្រី ដែលមិនអាចកាត់ផ្តាច់គ្នាបាននោះទេ។
ជាក់ស្តែងនៅកម្ពុជា សាសនាបានក្លាយទៅជាស្នូលសម្រាប់ពួកអ្នកនយោបាយ និងអ្នកដឹកនាំចលនាយកមកធ្វើជាយុទ្ធោបករណ៍ក្នុងការឃោសនាបក្ស និងជម្រុញឱ្យចលនាជាតិនិយម។ បញ្ញាវន្តសង្ឃក៏បានក្លាយខ្លួនជាតួអង្គសំខាន់ក្នុងការដឹកនាំធ្វើចលនាទាំងនោះ ដើម្បីទាញយកការចាប់អារម្មណ៍និងការគាំទ្រអំពីរាស្រ្ត ព្រោះត្បិតអី អ្នកនយោបាយយល់ថាបញ្ញាវន្តសង្ឃ គឺជាកូនសោរតែមួយគត់ដែលអាចចាក់យកបេះដូងរាស្រ្ត ព្រោះអ្នកទាំងនោះដឹងថា រាស្រ្តដែលប្រតិបត្តិសាសនាប្រាកដជាជឿលើអ្នកបង្រៀនជាជាងលើពួកអ្នកនយោបាយ។
ដូច្នេះចង់មិនចង់ លោកសង្ឃអ្នកមានឥទ្ធិពលទាំងនោះ មិនត្រឹមតែជាអ្នកឱ្យពរដល់អ្នកដឹកនាំនិងប្រជានុរាស្រ្តនោះទេ តែពួកគេក៏ត្រូវបានក្លាយជាអ្នកប្រឹក្សាផ្តល់យោបល់ និងជាអ្នកដឹកនាំចលនានយោបាយជាតិនិយមផ្សេងៗ ក្រោមមនោគមវិជ្ជាជាតិនិយម ដើម្បីបណ្តេញពួកអនានិគមជាដើម។ ជាក់ស្តែងក្នុងអត្ថបទនេះ ស្មេរសូមលើកយកតែកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះ មកធ្វើការសិក្សាអំពីដំណើរនៃការចូលរួមពីសំណាក់បញ្ញាវន្តសង្ឃក្នុងចលនានយោបាយក្នុងវិថីមួយដែលពោពេញដោយភ្លើងសង្រ្គាម។
ជំនឿបង្កើតបានជាចលនា
បន្ទាប់ពីមានសង្រ្គាមសាសនានៃការយល់ខុសក្នុងមនោគមវិជ្ជានៃការទទួលសារពីព្រះជាម្ចាស់ ពោលគឺ សង្គ្រាម៣០ឆ្នាំក្នុងទឹកដីអ៊ឺរ៉ុប ដែលផ្តើមពីឆ្នាំ ១៦១៨ ដល់ ១៦៤៨ ដែលជាសមរភូមិរវាងអ្នកដើរតាមព្រះជាម្ចាស់តែមួយកាតូលិកនិងប្រូតេស្តង់ ក្នុងការបង្កើតចក្រភពរ៉ូមដ៏បរិសុទ្ធដែលបង្កឲ្យមានមនុស្សស្លាប់ប្រមាណមនុស្សស្លាប់ជាង ៨ លាននាក់កន្លងផុត, សង្រ្គាមថ្មីនៅតែបន្តមិនចេះឈប់ ព្រោះតែរដ្ឋនិមួយៗ នៅតែមើលគ្នានិងចាត់ទុកគ្នាដូចចចក និងតោ។ នេះបើយោងទៅតាមទ្រឹស្តីប្រាកដនិយម។ ជាប្រត្យក្សភាព ប្រសិនបើអ្នកសិក្សាធ្វើការពិនិត្យទៅលើប្រវត្តិសាស្រ្ត យើងនឹងអាចមើលឃើញអំពីព្រឹត្តការណ៍ធំ ១ដែលអ្នកសិក្សាមិនគួររំលង។
សង្រ្គាមឆ័ត្រក្រុមអាវធំ (១៩៤២)
នៅក្នុងរបត់នយោបាយកម្ពុជា មនោគមវិជ្ជាជាតិនិយមបានក្លាយជាអត្តសញ្ញាណឬ ផ្លាកយីហោសម្រាប់អ្នកដឹកនាំចលនាផ្សេងៗ ក្នុងការធ្វើជាយុទ្ធសាស្រ្តកែនអំណាចពលរដ្ឋ។ មែនទែនទៅ មនោគមវិជ្ជាជាតិនិយម វាគឺជាធាតុផ្សំដ៏យ៉ាងសំខាន់ក្នុងការជម្រុញឱ្យមានចលនាបដិវត្តន៍ផ្សេងៗ ហើយវាក៏ជាគំនិតមួយដែលពិបាកនឹងហែកឱ្យដាច់ចេញពីខួរក្បាលរបស់មនុស្សជាតិ ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤២ មានចលនាដ៏ធំមួយបានកើតឡើង វាផ្តើមចេញពីសំណាក់បញ្ញាសង្ឃខ្មែរ ដែលទទួលបាននូវមរតកមនោគមវិជ្ជាជាតិនិយមនិង គំនិតសេរីនិយមក្នុងគោលដៅដេញពួកអនានិគមនិយមបារាំង ឬពួកប្រតិកិរិយា ដើម្បីស្វែងរកនូវអធិបតេយ្យភាពជូនប្រជាជាតិខ្លួន។ ពួកគេយល់ថាអាណានិគមបានបំផ្លិចបំផ្លាញ និងជិះជាន់កេងប្រវ័ញ្ចរាប់ទស្សវត្សន៍មកហើយ។
នៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោក In Harris «ព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរ “ប្រវត្តិ នឹងការប្រតិបត្តិ » បានបង្ហាញអំពីដំណើរនៃការចូលរួមយ៉ាងផុសផុលអំពីសំណាក់បញ្ញាវន្តសង្ឃខ្មែរ ដែលអាចសន្មត់ថាជាយុទ្ធិកជនដ៏សំខាន់ក្នុងវិស័យនយោបាយស្ទើរគ្រប់ដំណាក់កាលនៃរបត់នយោបាយកម្ពុជា។ និយាយដោយរួម តាមរយះប្រវត្តិសាស្រ្តបានបង្ហាញថា បញ្ញាវន្តសង្ឃអ្នកស្នេហាជាតិជារឿយៗតែងដឹកនាំចលនាក្រោមបដាឧត្តមគតិនៃសេរីភាព ដើម្បីឆ្ពោះគេចចេញពីនឹមអនានិគមបរទេស ។ ជាឧទាហរណ៍ៈ លោកអាចារ្យ ហែម ចៀវ ជាបញ្ញវន្តសង្ឃមួយរូប ដែលល្បីផ្នែកបកប្រែគំនិតសេរីនិយម និងជាធម្មកថិកពហូសូត្រ។ ព្រះអង្គបានបំផុសគំនិតឱ្យប្រជាជនខ្មែរ និងបញ្ញាវន្តសង្ឃ ងើបឡើងបះបោ តស៊ូ និងប្រឆាំងជាមួយអាណានិគមបារាំង ដែលគេហៅចលនានោះថាជា «សង្គ្រាមឆ័ត្រ» ជាអកុសលលោកក៏ត្រូវបានចាប់ខ្លួនដាក់គុកនៅលើកោះពូឡូកុងដ័រ (Poulo Condor) ឬកោះត្រឡាច និងបានសុគត់បន្ទាប់ពី៣ឆ្នាំក្រោយនៃការឃុំខ្លួន នេះបើយោងទៅតាមសៀវភៅរបស់អ្នកស្រី (Elizabeth Backer) នៅពេលដែលសង្រ្គាមរលត់ទៅ ។
ការសុគត់របស់លោកបានក្លាយជានិមិត្តរូបអមតៈនៃការតស៊ូរើបម្រះ បន្តបន្ទាប់ដូចជាមហាបាតុកម្ម២០ កក្កដា ឆ្នាំដដែលបន្ទាប់ពីលោកត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅថ្ងៃ ១៧ កក្កដា ឆ្នាំ១៩៤២ ដែលមានព្រះសង្ឃប្រហែល៥០០អង្គ និងឧបាសកឧបាសិកាជាច្រើននាក់ផ្សេងទៀត បាននិមន្ត និងដើរដង្ហែក្បួននៅតាមដងវិថីនានាក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ក្នុងគោលដៅដើម្បី ទាមទារឲ្យមានការដោះលែងលោកគ្រូហែម ចៀវ។ វីរៈភាពដ៏ខ្លាហាននិងគំនិតជាតិនិយមរបស់លោក ត្រូវបានអ្នកប្រវត្តិវិទូបារាំង ហង់រី ឡូកាដ (Henri Locard) បានសន្មតថា បញ្ញាវន្តសង្ឃ “ហែម ចៀវគឺជា អ្នកធ្វើកំណែទម្រង់ និងជាមនុស្សជឿនលឿននៅក្នុងស្ថាប័នសាសនា និងមានគំនិតជឿនលឿនផ្នែកនយោបាយ ហើយគាត់យកចំណុចវិជ្ជមានទាំងពីរនេះមកបញ្ចូលគ្នា”។ លោកឡូកាដ បន្ថែមថា បញ្ញាវន្តសង្ឃ ហែម ចៀវ ជាមនុស្សពូកែវោហារសាស្ត្រ និង ជាមនោគមន៍វិទូ។ សុភាសិតព្រះអាចារ្យហែម ចៀវមួយពោលថា «ឆ្នាំងបាយលោកសង្ឃគឺនៅនឹងប្រជាជន បើប្រជាជនវេទនា អត់បាយ គ្មានសិទ្ធិសេរីភាព បើប្រជាជនស្ថិតក្នុងឋានៈជាកញ្ជះគេ លោកសង្ឃច្បាស់ណាស់ក៏នឹងទទួលអំណោចដ៏អាក្រក់ដែរ។»
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជាការពិតគោលដៅរបស់ព្រះសង្ឃ គឺដើម្បីរំលត់នូវសេចក្តីទុក្ខទាំងឡាយទាំងពួង ពោលគឺការសម្រេចបានបរមសុខព្រះនិព្វាន ក៏ប៉ុន្តែជាក់ស្តែង នៅពេលណាដែលសង្គមជាតិមានការកើតឡើងនៃគ្រោះទុរភិក្ស វិបត្តិនយោបាយរាំរៃ សង្រ្គាមស៊ីវិល បញ្ហាក្រពៈរបស់សង្គម យើងតែងឃើញវត្តមាននៃតួអង្គបញ្ញាវន្តសង្ឃទាំងនោះចូលរួម ដែលពេលខ្លះរហូតដល់បង្កឱ្យមានចលនាហិង្សា ថ្វីត្បិតតែច្បាប់និងវិន័យសង្ឃមិនអនុលោមក៏ដោយ។ ដូច្នេះ សង្រ្គាមត្រជាក់លោកសង្ឃដែលផ្តើមតាមរយៈមនោគមវិជ្ជាគំនិតជាតិនិយម និងការលះបង់ជីវិតរបស់បញ្ញាវន្តទាំងនោះ ប្រាកដណាស់នឹងនាំនូវតម្លៃនៃវីរៈភាពជាគម្រូដល់អ្នកជំនាន់ក្រោយ ដែលយើងតែនឹងឃើញថារាល់ការធ្វើបាតុកម្មអហិង្សាឬហិង្សា តែងមានលើកយកគំនិតជាតិនិយមទាំងនេះ មកដាស់សតិគំនិតរាស្រ្តឲ្យភ្ញាក់រលឹករួចបន្តធ្វើសកម្មភាពផ្សេងៗដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាសង្គមជាតិ។
ជាអវសានកថា ថ្វីត្បិតតែអត្ថបទនេះពុំមែនជាការស្រាវជ្រាវល្អិតល្អន់ តែខ្ញុំយល់ថាយ៉ាងហោចណាស់វាក៏អាចជួយឱ្យអ្នកសិក្សាបានជ្រាបថា សាសនាជាពិសេសបញ្ញាវន្តសង្ឃមិនត្រឹមតែដើរតួជាអ្នកបង្រៀនធម៌ សីលធម៌អប់រំនោះទេ ប៉ុន្តែពួកគេថែមទាំងជាតួអង្គសំខាន់ផងដែរក្នុងការដឹកនាំការធ្វើចលនានយោបាយ និងបញ្ហាសង្គមផ្សេងៗផងដែរ៕
អត្ថបទដោយ៖ លោក ជា សំអៀង អ្នកនិពន្ធអត្ថបទ The Thinker Cambodia និងនិស្សិតទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃសាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្រ្តកម្ពុជា។ រាល់ខ្លឹមសារក្នុងអត្ថបទនេះជាគំនិតផ្ទាល់របស់អ្នកនិពន្ធមិនបង្ហាញពីទស្សនៈរបស់ The Thinker Cambodia ទេ។
